Welke tradities zijn er nog rondom Driekoningen?

Vandaag, 6 januari, vieren we Driekoningen, voor mij een datum om nooit meer te vergeten. Niet omdat ik ieder jaar dit feest vier, maar omdat er jaren geleden een moment was dat ik dit moest weten en ik het niet wist… Gelukkig wist mijn man het wel en met grote ogen keek ik hem aan. Hoe ik dit moment nog zo goed weet? Nou, omdat er een behoorlijk geldbedrag aan dit antwoord kleefde.

Ron’s Honeymoonshow

Ik was nog maar net getrouwd en met mijn kersverse man deed ik mee aan de Ron’s Honeymoonshow. We wonnen de show en op het laatst kregen we vijf vragen. Iedere vraag was goed voor 5000 gulden (ja, die waren er toen nog) aan meubelcheques. En één van die vragen was dus: “Wanneer wordt Driekoningen gevierd”. Ik had geen flauw idee, maar mijn man dus (gelukkig) wel.

In de jaren daarna ben ik mij er toch maar eens in gaan verdiepen, want ondanks mijn R.K. opvoeding, hebben wij hier thuis nooit veel aandacht aan besteed. Desondanks vond ik mezelf toch een beetje stom dat ik het niet wist. Als ik me goed herinner stonden de drie koningen gewoon al die tijd al in de kerststal. Het is in ieder geval mij niet opgevallen dat de kerststal bleef staan tot het bezoek van de koningen.

Wat is Driekoningen?

De dag heet Driekoningen, maar in de bijbel worden ze “Wijzen uit het oosten” genoemd. Dit drietal volgden een grote ster die hen naar Bethlehem bracht. De drie Koningen zijn;

• Caspar (20 jaar, Afrika, mirre)
• Melchior (40 jaar, Europa, goud)
• Balthasar (60 jaar, Saba Ethiopië, wierook)

In de loop van de tijd worden er allerlei verborgen betekenissen gezocht in deze drie heren. Zo zouden ze bijvoorbeeld symbolisch verwijzen naar de drie leeftijdsfases van een mens. Balthasar is oud, Melchior is van middelbare leeftijd en Casper is nog jong. Anderen denken er werelddelen in te herkennen: Azië, Afrika en Europa.

Deze drie koningen brachten het Jezus goud, wierook en mirre. Dat zijn niet zomaar cadeaus, ook hieruit spreekt een bepaalde symboliek. Goud is namelijk een cadeau voor een koning, wierook voor een God en mirre voor een sterfelijk mens.

Hoogfeest in de kerk

Dit hoogfeest van de Openbaring van de Heer, wordt in de kerk op de eerste zondag na 1 januari gevierd. In veel Zuid-Europese landen is Driekoningen een vrije dag en wordt het ook daadwerkelijk op de dag zelf gevierd. Deze dag wordt zowel door protestanten als door katholieken gevierd.

Het feest ontstond in de vierde eeuw in het oosters christendom en was oorspronkelijk bedoeld om de verschijning van de vleesgeworden Zoon van God op aarde te vieren. Daarbij werden de tekenen van Jezus’ goddelijkheid herdacht: de geboorte uit de maagd Maria, het bezoek en de aanbidding door de wijzen uit het oosten, gebeurtenissen uit Jezus’ jeugd en de doop van Jezus door Johannes de Doper.

Tradities rondom Driekoningen

In Nederland wordt de dag nog maar nauwelijks gevierd. Er zijn echter nog een paar plekken in Nederland waar er nog volop aandacht is voor de traditie, zoals in Maastricht, Den Bosch, Lierop en Tilburg. In 2012 is zelfs het Brabantse Driekoningzingen aan de Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland toegevoegd.

Voor een groep mensen is Driekoningen het moment dat de kerstboom eruit moet, anders brengt het ongeluk. Maar er zijn meer tradities!

Lampionnentocht

Kinderen gaan langs de huizen met lampionnen en een kroon. Ze zingen een liedje en hopen snoep te krijgen. Het doet dus veel denken aan Sint-Maarten en/of Halloween, alleen dan anders gekleed. De lampionnen verwijzen naar het verjagen van boze geesten met fakkels en hebben dus een heidense basis. Het snoep verwijst naar de offermalen.

Driekoningen, Driekoningen,
geef mij’ne nieuwen hoed;
M’nen ouwe is verslete,
‘smoeder mag ’t nie weten.
‘svaoder heget gèld
al op de toanbank (of rooster) geteld.

Brood met boon

In huis werd Driekoningen met drank en zang gevierd. Jan Steen heeft dit weergegeven in het schilderij “Het Driekoningenfeest”. Bekend was het bakken van koningsbrood of koningstaart. Dit is een brood (cake, of taart) waar een boon (of muntstuk) wordt mee gebakken. Degene die hem in zijn plak vindt, is die dag de Koning (of Koningin) en derhalve de baas in huis.

Koningsbrief

Dit is een soort grabbelton vol briefjes, waar iedereen een briefje uit mag trekken. Degene die “de koningsbrief” trekt, mag vandaag de baas zijn en wordt door de anderen getrakteerd.

Uitbreiding van het kerststalletjes

Als je een kerststalletje hebt staan, dan worden vandaag de Drie koningen naar voren geplaatst tot vlak bij de kribbe. Dit is ook tevens de laatste dag dat het kerststalletje staat, want vanavond wordt alles weer opgeruimd.

Driekoningenwater

Het wijwater dat wordt gewijd tijdens de vigilie op de avond voor Driekoningen wordt driekoningenwater genoemd. Het wordt gezien als het meest krachtige wijwater. In Midden- en Oost-Europa wordt het gebruikt om alle ziekten te weren voor mens en dier, en om duivelse invloeden te neutraliseren.

Weerspreuken

Rondom Driekoningen doen ook allerlei weerspreuken de ronde. Bij oude weerspreuken ga ik er altijd van uit dat er een kern van waarheid in schuilt. Die boeren van vroeger, die de hele dag op het land bezig waren, konden dit soort wijsheden echt wel weten en gaven dit vaak door aan hun zonen.

‘Als Driekoningen is in ’t land,
stapt de vorst in ’t vaderland’

‘De Drie Koningen doen de dagen lengen
en de nachten strengen’

‘Beau jour aux Rois,
blé jusqu’au toit.’
(Mooi weer met Driekoningen, graan in onze woningen)

‘Wenn es bis Dreikönigstag kein Winter ist,
kommt keiner’
(Als het met Driekoningen nog geen winter is, komt-ie niet meer)

Wie waren de drie koningen?

Meer informatie

Eerste Heilige communie, een Rooms Katholieke traditie
Een feestelijke Dry january met heerlijke mocktails

Bronvermelding

Tekst: Marion Middendorp
Stockfoto: 123rf.com