Dag lieve mama…

Het is een onderwerp waar je waarschijnlijk liever niet aan denkt: “Afscheid moeder”. Toch kan het gebeuren dat een kind zijn of haar moeder op jonge leeftijd verliest. Of het nu onverwachts gebeurt of hun moeder al langere tijd ziek was: een ongekend grote impact heeft het altijd op (kleine) kinderen. Wat kun je als achterblijvende ouder doen om je kind optimaal te ondersteunen terwijl je eigen verdriet en rouw ook de ruimte krijgen? Het lijkt een onmogelijke opgave. Toch willen we je graag enkele tips geven. Nee, onze tips maken het niet makkelijker. Ook nemen ze jullie verdriet niet weg. Wel kun je er hopelijk wat steun en advies uit halen.

Onverwachts uit het leven gerukt

Wanneer een kind zijn of haar moeder onverwachts verliest, heeft dit altijd een grote impact. Plotseling is mama weg. Het besef dat ze nooit meer terug komt, komt bij kinderen keihard binnen. Er kan sprake zijn van angst, woede, schuldgevoel, onbegrip, ongeloof en natuurlijk allesverterend verdriet. De manier waarop het kind een moeder verliest heeft daarop ook invloed. Wanneer er sprake is van een dodelijk ongeval, zelfdoding of een misdrijf kan het verlies als extra traumatisch worden ervaren. Bij het plotseling overlijden van een moeder heeft het kind daarnaast geen afscheid kunnen nemen: er was vaak niets dat erop wees dat dit zou gebeuren.

In zulke gevallen is het schokeffect bij kinderen dus groot. Maar ook als het overlijden wel in de lijn der verwachting lag, bijvoorbeeld omdat er sprake was van een ernstige ziekte, is het verdriet er niet minder om. Er wordt immers een basis weggerukt uit het gezin waarin het kind opgroeit. Ook voor de nabestaanden is het vaak niet te bevatten dat hun geliefde er plots niet meer is. Maar hoe kun je de kinderen ondersteunen en tegelijkertijd je eigen verdriet dragen?

Het kan raadzaam zijn om hierbij professionele hulp in te schakelen. Dit is niets om je voor te schamen en ook geen teken dat je niet sterk bent. Het is soms het beste wat je kunt doen om ervoor te zorgen dat dit verlies een plekje krijgt.

Hoe rouwen kinderen?

Bij kleine kinderen is het vaak niet duidelijk dat ze rouwen na het verlies van een ouder. Kinderen onder de 8 jaar uiten dit heel anders dan wat oudere kinderen of pubers: ze doen het meer in stilte omdat ze het moeilijk vinden hun gevoelens onder woorden te brengen. Dat wil niet zeggen dat er geen verdriet is. Het is belangrijk om met het kind te blijven praten. Met zeer jonge kinderen kan het helpen om boekjes te lezen over rouwverwerking of het verlies van een ouder. Veel kinderboeken over rouw gaan over het verlies van een opa of oma. In het boek Doodgewoon van Bette Westera wordt het verlies van een ouder wel besproken. Het boek is geschikt voor kinderen vanaf 6 jaar.

Voor jongere kinderen (3 jaar en ouder) is het boek Kikker en het vogeltje van Max Velthuijs heel geschikt. De dood wordt op luchtige wijze besproken en begrijpelijk gemaakt voor het zeer jonge kind. Dit kan absoluut helpen bij de rouwverwerking. Leg het kind daarnaast uit dat er ruimte is voor zijn of haar gevoelens, dat het altijd bij jou terecht kan als het even over mama wil praten of wil uithuilen. Laat het kind een mooie tekening voor mama maken. Sommige kinderen vinden het fijn om hun gevoelens op creatieve wijze te uiten en praten niet over hun verdriet.

Wat oudere kinderen en pubers kunnen op een andere manier rouwen. Er kan sprake van boosheid, verdriet en schuldgevoel zijn. Zeker wanneer een kind in de puberteit geregeld met zijn of haar moeder overhoop lag zijn er vaak dingen gezegd waar ze achteraf spijt van hebben. Ook voor deze groep kan het raadzaam zijn om hulp bij de rouwverwerking te zoeken. Dit hoeft niet meteen een psychiater zijn, maar kan ook een gesprek zijn bij de praktijkondersteuner van de huisarts, een vertrouwenspersoon op school of een goede bekende. Leg kinderen van alle leeftijden uit dat de gevoelens die ze hebben normaal zijn en er mogen zijn, zo lang als zij dat nodig hebben.

Hoe nu verder?

Je hebt het zwaar: jij moet er voor het kind zijn en tegelijkertijd dealen met je eigen verdriet, ongeloof en misschien wel boosheid of schuldgevoel. Dat is erg zwaar. Ook voor jezelf is het goed om hulp te zoeken bij de rouwverwerking en het regelen van alles. Zorg ook dat de uitvaart goed geregeld wordt en schakel daarbij hulp in de vorm van vrienden of familie in. Misschien wil je het regelen van de uitvaart zelf regelen, of juist uit handen geven aan iemand anders omdat je de kracht er niet voor hebt op dit moment. Onthoud dat het allemaal oké is: er is geen manier om het fout te doen.

Probeer ook de kinderen zoveel mogelijk bij de uitvaart te betrekken. Willen zij misschien iets zeggen tijdens de dienst? Of willen ze een bepaald liedje laten draaien dat ze aan hun moeder doet denken? Dat kan helpen bij de rouwverwerking. Het zijn kleine zaken die een grote impact maken. Leg kleine kinderen uit dat de uitvaart dient om mama voor het laatst gedag te zeggen, maar ook om haar leven te vieren. En dat hun moeder zeker niet zou willen dat ze ongelukkig zijn. Soms kunnen kleine kinderen denken dat de dood van hun moeder hun schuld is.

Deze gedachtegang klopt niet, maar kan de rouwverwerking bij het kind wel enorm hinderen. Ook in deze gevallen is het goed om hulp te zoeken bij de rouwverwerking. De praktijkondersteuner van de huisarts is hiervoor een goed adres. Hij of zij kan gesprekken voeren met het kind en indien nodig doorverwijzen naar een andere professional.

Vier het leven

Neem de tijd om te rouwen. Kinderen kunnen een tijdje thuisblijven van school, maar soms willen ze juist de draad weer oppakken. Het is allemaal goed: geen kind is immers hetzelfde. Vier samen met de kinderen het leven, blijf met elkaar praten over mama en neem de tijd om te rouwen. Doe het op jullie manier en steun elkaar waar dat kan. Kinderen mogen best zien dat een nabestaande verdriet heeft, maar belast de kinderen er niet mee door ze de rol van een volwassene te geven: dan kun je beter met een familielid, een vriend of een vertrouwenspersoon praten.

Blijf leuke dingen doen, maar vlucht niet voor het verdriet: vroeg of laat komt dat immers net zo hard weer terug. We wensen je veel sterkte in deze moeilijke periode en hopen dat je het verlies een plekje kunt geven.

Meer informatie

Afscheid van de laatste ouder. Wat moet je regelen?
Wanneer je kind een klasgenootje of vriendje verliest
Kinderen en de dood. Hoe begeleid je ze hierin?
Hoe kun je iemand troosten?
Afscheidsgedichten
Afscheid nemen van je partner, hoe doe je dat?
Omgaan met een miskraam…
Rouwverwerking – Hoe ga je met je verdriet om?
Verlies van een kleinkind – Het dubbele verdriet van opa’s en oma’s

Bronvermelding

Tekst: Amber Fernandes
© afbeelding: 123rf.com